Duinrellen
Aan de binnenkant van de duinen bevindt zich een smalle zone die de overgang vormt tussen de hoge duinen en het lager gelegen poldergebied. Deze zone is de binnenduinrand.
De binnenduinrand is van oorsprong een nat stuk duin. Dat komt doordat het terrein hier sterk daalt. Het grondwater stroomt dan over een relatief kleine afstand van hoog naar laag en komt onder druk, als kwelwater, uit de grond. Dit is bijvoorbeeld het geval bij de Papenberg in Castricum.
Om natte voeten te voorkomen wordt het overtollige water in de binnenduinrand al sinds de Middeleeuwen afgevoerd door middel van duinrellen. Dit zijn speciaal gegraven ondiepe watergangen met een zandige bodem, die tot in de polder doorlopen. Ze voeren zowel het kwelwater als regenwater af. Duinrellen dragen dus bij aan de grondwaterregulering van de binnenduinrand.
Water in de duinrel
Duinrellen zien er niet overal hetzelfde uit. Dicht bij de duinen is het stroombed vaak wat dieper en smaller. Verder landinwaarts wordt het stroombed breder.
De hoeveelheid water in een duinrel wisselt per seizoen. In de winter stroomt er meer water doorheen vanwege de hogere grondwaterstand. Door de stroming zal het water ook niet snel bevriezen.
In de zomer is de grondwaterstand een stuk lager en vallen sommige duinrellen volledig droog.
In de eerste helft van de 20ste eeuw zorgde de drinkwaterwinning in de duinen voor verdroging, waardoor veel duinrellen geen functie meer hadden en zijn gedempt. Ook zijn veel duinrellen verdwenen door verstedelijking en door het afgraven van oude duinen voor de zandvoorziening, zoals in de Zanderij, het bollengebied direct ten noorden van de Papenberg.
De duinrel in ere hersteld
Tegenwoordig worden duinrellen weer in ere hersteld. Door het stoppen van de drinkwaterwinning verbetert de oorspronkelijk hoge grondwaterstand in de duinen en stroomt het kwelwater weer af. Oude duinrellen worden ontgraven en het beheer wordt verbeterd.
Natuurlijke waarde van een duinrel
Het herstel is belangrijk vanuit zowel ecologisch als cultuurhistorisch oogpunt. Duinrellen zijn voor Castricum belangrijke landschapselementen. Daarnaast hebben ze een grote waarde voor de natuur. Het water in een duinrel is zoet, voedselarm en helder. Daardoor kunnen zich in en langs duinrellen bijzondere planten en dieren ontwikkelen. Het schone water verrijkt ook het polderwater.
Duinrel en klimaatverandering
De functie van duinrellen wordt ook weer belangrijker vanwege de klimaatverandering. Er vallen vaker hevige buien. Het systeem van de duinrellen zorgt dan voor afvoer van het overtollige water en draagt bij aan de grondwaterregulering.
Kwelwater is grondwater dat onder druk aan de oppervlakte komt. Op kwelwater zie je vaak een bruinkleurig laagje. Dat ziet er misschien vies uit, maar is volkomen natuurlijk. De diepere bodemlagen bevatten ijzerdeeltjes, die worden opgenomen door het stromende grondwater. Wanneer deze ijzerdeeltjes aan de oppervlakte in aanraking komen met zuurstof, ontstaat bruinkleurig ijzeroxide (roest).
Wat is grondwater?
Grondwater is – de naam zegt het al – water onder het grondoppervlak. Bij grondwater denkt men vaak aan water in de bodem dat net zo hoog staat als het water in de sloot. Daarboven is het droog, daaronder is het nat. Maar zo simpel is het niet. Grondwater maakt onderdeel uit van een ingewikkeld watersysteem. De grondwaterstand verschilt van plaats tot plaats en is letterlijk zo veranderlijk als het weer.
Grondwater in de duinen
Het grondwater in de duinen wordt aangevuld door regen. Het regenwater zakt in de zandige bodem, vaak tot op grote diepte, en stroomt langzaam naar de polders en naar de zee. Voordat het daar aankomt, zijn er vaak enkele jaren verstreken. Regenwater in de duinen, zorgt dus met enige vertraging voor een verhoging van de grondwaterstand in de binnenduinrand.
Het grondwater in de binnenduinrand reageert ook op plaatselijke neerslag. Het grondwater zit hier dichter aan de oppervlakte dan in de hoge duinen, dus een flinke bui zorgt voor een directe stijging van de grondwaterstand.
Soms komen de twee stromen tegelijkertijd bij elkaar: toestroom uit de duinen van hevige neerslagperiodes uit vorige maanden en recente hevige neerslag. Dit leidt zo nu en dan tot bijzonder hoge grondwaterstanden.
Door de verandering van ons klimaat kan de komende decennia de hoogte van de grondwaterstand veranderen. De grondwaterstand kan hoger worden doordat het steeds vaker regent, en lager worden doordat de planten door een langere groeiperiode steeds meer water verdampen. Het netto effect op de grondwaterstand is nog onduidelijk.
Grondwateroverlast
Meestal merken we niets van grondwater. Pas als er problemen zijn valt het op. Een te hoge grondwaterstand kan vervelend zijn als u in de kruipruimte wilt werken of als de tuin drassig is. Grondwater kan ook voor serieuze vochtoverlast in de woning zorgen, zoals een te hoge luchtvochtigheid. Grondwater kan ook zorgen voor beschadiging van houten vloeren. Bij te lage grondwaterstanden kunnen problemen ontstaan met funderingen en een zakkende bodem. Ook kunnen bomen en natuurgebieden verdrogen.
Er is sprake van overlast als u daardoor niet goed meer kunt wonen in uw huis. Bijvoorbeeld als er schimmelvorming of een te hoge luchtvochtigheid optreedt in de woonkamer met gezondheidsklachten als gevolg of als de houten constructievloer wordt beschadigd. Bij moderne woningen (vanaf ongeveer 30 jaar geleden) met betonnen constructievloeren is vaak geen sprake van overlast in woonruimtes.
De duinen zijn mooi, maar kwetsbaar. PWN helpt de duinen te beschermen, herstellen en ontwikkelen. Hierbij kiezen we ervoor om de natuurlijke processen in het duin zoveel mogelijk de ruimte te geven. Soms is het nodig om beheerwerkzaamheden uit te voeren om (verstoorde) processen weer op gang te brengen. We houden u op deze website graag op de hoogte van onze actuele beheerwerkzaamheden in het duin.
Meer informatie vindt u op de website van het PWN
Hebt u last van een te hoge grondwaterstand dan is de gemeente uw aanspreekpunt.